Katholieken in Amerika

Naar aanleiding van het pausbezoek aan de VS is het misverstand weer overal te horen en te lezen: de katholieken zouden in het overwegend protestantse Amerika maar een kleine minderheid zijn - een beetje zoals de getuigen van Jehovah bij ons.
Niets is minder waar. Some facts and figures.

In feite vormen de katholieken juist de allergrootste christelijke gezindte in de VS. In 2001 waren er volgens de religieuze statistiekensite http://www.adherents.com/ in de VS ongeveer 65 miljoen katholieken. Dat was toen 24,5% van de Amerikaanse bevolking. Volgens CNN zou dat aantal nu al opgelopen zijn tot 70 miljoen, wat nog steeds bijna een kwart van de alsmaar toenemende Amerikaanse bevolking is.

(Volgens het Amerikaanse Census Bureau waren er op zaterdag 19 april om 20.20u Belgische tijd 303 890 810 Amerikanen.)

Volgens het Jaarboek van de Amerikaanse en Canadese Kerken zag de top-drie van de Amerikaanse Kerken in 2005 er zo uit:
1) de katholieke Kerk (67,2 miljoen leden);
2) de Southern Baptist Convention (16,4 miljoen)
3) de United Methodist Church (8,2 miljoen).
De katholieken vormen dus met voorsprong de grootste denomination binnen de christelijke geloofsgemeenschap van de VS. (Als je alle protestantse gezindten bij elkaar optelt, komen de protestanten natuurlijk op een groter aantal uit, maar ‘de protestanten’ alsdusdanig bestaan niet als Kerk in de VS.)

In feite was Amerika eerst een katholiek land en is het pas daarna protestants geworden. De eerste katholieken arriveerden er immers al aan het begin van de zestiende eeuw, toen (katholieke) Spaanse immigranten zich vestigden in wat nu Florida heet. Naar verluidt zou de allereerste christelijke eredienst ooit gehouden in wat nu de VS is, een katholieke misviering in Florida zijn geweest.
Nu de Puriteinen weer.

Die kwamen zoals bekend in de zeventiende eeuw aan op de oostelijke oevers, met het stellige plan in de Nieuwe Wereld een protestantse modelstaat te stichten die de hele wereld tot voorbeeld zou strekken. Hoe gezellig het in die Puriteinse utopie toeging heeft Nathaniel Hawthorne in zijn romans en novellen op indrukwekkende wijze beschreven.

Dus ja, vanaf de zeventiende eeuw leek met name het koloniale New England een protestantse cultuur te zullen worden. Ten tijde van de Amerikaanse Onafhankelijheidsoorlog leefden er in deze contreien 30 000 katholieken, dat was toen niet eens 1% van de bevolking.

De snelle en gigantische toename van het katholieke aandeel in de christelijke gemeenschap in de VS is makkelijk te verklaren: de grote immigratiestromen die het land vanaf de negentiende eeuw overspoelden, kwamen doorgaans uit overwegend katholieke landen en maatschappijen. In de eerste plaats uit Ierland (de potato famine in 1845 ontketende een massale migratie van Ieren naar de VS), maar ook uit Italië, Polen, het zuiden van Duitsland. (In de boeken van Karl May komen Old Shatterhand en Winnetou Duitse trappers uit Beieren tegen, die diep in de Amerikaanse prairie het Ave Maria zingen.) Ook uit Franstalig Canada zakten in het midden van de negentiende eeuw vele duizenden katholieken af naar de VS, in de hoop daar beter emplooi te vinden. Tot deze groep van overwegend blue collar gelovigen behoorden onder meer ook de ouders van Jack Kerouac. (De schrijver van On the Road heeft zichzelf zijn hele Amerikaanse leven lang als een katholiek beschouwd.)

Een paar cijfers.
In 1830 telden de VS 600 000 katholieken. Tussen 1880 en 1900 kwamen er maar liefst 2,5 miljoen katholieke immigranten bij. Het is niet moeilijk te begrijpen dat zo’n bruuske toename van het katholieke volksdeel weerstand en wrevel veroorzaakte. Gedurende de eerste helft van de twintigste eeuw lukte het katholieken in de VS maar uiterst zelden om in de politieke en gerechtelijke instellingen van het land een toppositie te verwerven.

Het was dan ook niet weinig vermetel van John F. Kennedy, een rijkeluiszoontje uit een Iers en dus katholiek gezin in Boston, om in 1960 mee te dingen naar het hoogste politieke ambt. Zijn katholieke achtergrond was voor heel veel Amerikanen immers een voldoende reden om in geen geval voor JFK te stemmen, hoe briljant of charmant hij verder ook mocht zijn. Het katholieke stempel was voor Kennedy in 1960 zo ongeveer wat huidskleur is voor Obama nu: een bron van visceraal wantrouwen bij een aanzienlijk deel van het Amerikaanse electoraat.

De migratiegolven uit met name Latijns-Amerikaanse landen in de tweede helft van de twintigste eeuw, verklaart mede waarom de katholieke gemeenschap de afgelopen decennia is uitgegroeid tot de grootste groep binnen de Amerikaanse christenheid.

Inmiddels worden katholieken in politieke en juridische middens ook niet langer als paria’s behandeld. Integendeel zou je kunnen zeggen: vijf rechters in het Amerikaanse Hoogerechtshof, onder wie Chief Justice John Roberts, zijn katholiek. Dat was twintig jaar geleden nog ondenkbaar. En hoewel katholieken traditioneel voor de Democratische partij stemmen, heeft uitgerekend G.W. Bush twee katholieke rechters in het hoogste Hof benoemd (Roberts en Samuel Alito).

In het verleden stemden katholieken bij presidentsverkiezingen meestal voor de Democraten. Of ze dat ook dit jaar zullen doen, is erg twijfelachtig. Er bestaat niet langer zoiets als ‘thé catholic vote’ in Amerika. Ook de katholieken zijn verdeeld. Zo was voor vele katholieken het pro-abortusstandpunt van Bill Clinton al een groot probleem (never mind Monika), terwijl diezelfde katholieken de republikeinse standpunten inzake immigratie en de doodstraf dan weer te streng, te rechts vinden. Vele katholieken zouden in deze verkiezingsstrijd een stem voor McCain overwegen omdat McCain ‘pro life’ (anti abortus) is, maar McCain’s standpunt over Irak staat hen dan weer tegen. In de tweestrijd bij de Democraten is het tot nu toe duidelijk Hillary Clinton die de meeste katholieke stemmen binnenhaalt. Volgens sommige analysten is het dankzij deze katholieke steun dat Clinton überhaupt nog in de race zit. (In de staten Ohio en Texas won ze bij de voorverkiezingen twee derden van de ‘catholic vote’.)
Het is dus helemaal geen uitgemaakte zaak hoe de katholieke gemeenschap in de VS dit jaar gaat stemmen. Maar in een race die ongelooflijk close lijkt te zullen zijn, is het begrijpelijk dat alledrie de kandidaten hun uiterste best doen om ook zoveel mogelijk katholieke stemmen voor zich te winnen.

In dit licht komt het bezoek van de paus op een interessant moment. De paus zal zich uiteraard niet voor deze of gene kandidaat uitspreken. Wie van de drie uiteindelijk het meeste baat zal hebben gehad bij het pauselijk bezoek, zullen we wellicht pas kunnen meten in de dagen en weken nadat de Heilige Vader naar Rome zal zijn teruggekeerd, aan boord van de Shepherd One.