Een aantal Vlaamse opiniemakers, schrijvers, academici en verwant schoon volk heeft gemeend een petitie te moeten ondertekenen tegen de ‘boekencensuur”’ waarvan Vlaams Belanger Koen Dillen (zoon van oprichter Karel) het slachtoffer zou zijn. Goede vrienden, u vergist zich.
Censuur! Er zijn weinig woorden die weldenkende mensen sneller in de gordijnen jagen. En het is weer van dat.
Koen Dillen, zoon van Vlaams Blokoprichter Karel Dillen, heeft onder het pseudoniem Vincent Gounod een biografie gepubliceerd over François Mitterrand. De biografie is her en der lovend onthaald. Toen bekend werd dat de auteur van dit boek een Europees Parlementslid van het Vlaams Belang is, zou de linkse Antwerpse boekhandel De Groene Waterman hebben besloten het boek uit de rekken te halen. Waarop een aantal Vlaamse schrijvers, opiniemakers, journalisten, academici in hun wiek schoten en een door Johan Sanctorum verspreide petitie ondertekenden, die op 9 april in een enigszins bekorte (gecensureerde, volgens de opsteller) versie in De Standaard is verschenen. (“Het ritselt weer onder de toonbanken.”) Strekking van de petitie: we bevinden ons “in een feitelijke toestand van censuur.” Want ook boeken van mensen wier meningen ons niet welgevallig zijn moeten, zeker wanneer het ook nog voortreffelijke boeken blijken te zijn, vrij te koop zijn. Dit is geen pleidooi voor “een bepaald gedachtegoed”, maar “een principiële opstelling pro democratie, tegen feitelijke boekencensuur,” aldus Sanctorum in een mail die hij me stuurde met de vraag om de petitie te ondertekenen. Ik heb dat niet gedaan omdat ik nogal wat bezwaren heb tegen de formulering, de veralgemeningen en de ongestaafde beweringen in de tekst. Groot was mijn verbazing toen ik in de krant zag welke goede vrienden en andere mensen met wie ik het vaak eens ben, de petitie wél hebben ondertekend.
Ten gronde: elke poging om een boek te bannen is verwerpelijk. En vrijwel elke vorm van censuur is dat eveneens - oproepen tot geweld is hier wellicht de meest algemeen aanvaarde uitzondering, hoewel ook dit in sommige gevallen een verdedigbare oproep kan zijn. (Bijvoorbeeld om erger geweld te verhinderen of neer te slaan.)
Concreet: als er inderdaad boekhandels zijn die dit boek wel in de rekken hadden, maar het daaruit hebben verwijderd toen de identiteit van de auteur bekend raakte, dan zou dat zeer bedenkelijk zijn. Dan zou je met recht en reden over censuur kunnen spreken. Alleen: zulke boekhandels blijken helemaal niet te bestaan. De Groene Waterman heeft inmiddels ondubbelzinnig verklaard dat het boek daar nooit in de rekken heeft gestaan. Dat het altijd al alleen op bestelling verkrijgbaar was. Toch houden sommigen staande dat De Groene Waterman het boek wel degelijk heeft weggehaald. Hoe zit het nu?
Laat ik even Luc Van der Velpen bellen, dacht ik, hij is directeur van Colibro, een koepelorganisatie die een dertigtal onafhankelijke boekhandels (waaronder De Groene Waterman) vertegenwoordigt.
Van der Velpen: “Ik kan bevestigen dat de Mitterrandbiografie niet centraal is ingekocht, om de doodeenvoudige reden dat voor zo’n boek geen commercieel draagvlak bestaat. Dat geldt overigens nog voor 74 000 andere titels: boeken die je wel op bestelling kunt kopen, maar die door onze boekhandels niet van tevoren worden ingeslagen. Het beleid van onze boekhandels heeft niets te maken met de identiteit van de auteur, maar alles met de aard van het boek en van de uitgeverij: van Aspekt kopen wij sowieso haast nooit centraal in. Er is geen enkele oproep geweest, niet voor de identiteit van de auteur bekend was en niet nadien, om dit boek uit de rekken te halen. Dat had ook geen zin, aangezien het niet in de rekken stond.
Ik vermoed dat dit een publiciteitsstunt is van Koen Dillen zelf. Eerst was dit een voortreffelijke Mitterrandbiografie, nu is het een boek van Koen Dillen. Een aangebrand boek. Dat is het gevolg van de door Dillen zelf gecreëerde heisa.”
De bewering in Sanctorums petitie als zou “weldenkend Vlaanderen helemaal van de wijs” zijn geraakt toen de identiteit van de auteur bekend raakte, en er vervolgens voor heeft gezorgd dat “het boek nauwelijks nog te verkrijgen was in het normale circuit”, is volkomen onjuist, aldus nog Luc Van der Velpen. “Het boek is overal vrij te koop. Ik sta verbaasd dat een aantal intellectuelen zich schaart rond deze brullende muis om een debat rond cultuur en censuur op tafel te brengen. In Vlaanderen is zo’n debat zeker op zijn plaats en zelf ijver ik al jaren om daar eens per jaar openlijk over te discussiëren. Maar deze vlag ophangen aan een onverkoopbaar boek, is te gek voor woorden. En de boekhandelaars verplichten om op eigen kosten onverkoopbaar behang in te kopen om het maatschappelijk debat te stimuleren, is dat ook. En tot slot: De Groene Waterman is één boekhandel en niet “alle” boekhandels. Ze hebben het volste recht om met een eigen selectie van boeken zich te profileren op de Antwerpse markt zoals ze dat zelf willen. Als daar geen Dillen in past, is dat hun zaak. Hen verplichten zich te plooien naar een PR-stunt is pure intellectuele terreur en net het tegenovergestelde van wat de ondertekenaars beogen: intellectuele vrijheid.”
Geen aantoonbare censuur dus bij de boekhandels van Colibro. Hoe zit het bij de andere boekhandels?
“Wij hebben de Mitterrandbiografie aangekocht op basis van het thema,” vertelt Rita Lissens, productverantwoordelijke Nederlandstalige boeken bij Fnac, aan de telefoon. “Wij vonden dat de Fnac-boekhandels zo’n boek in hun assortiment moeten hebben. Het was dus niet enkel op bestelling verkrijgbaar, het lag sinds verschijnen in onze winkels, maar een seller was het niet. In Fnac Leuven, Brussel en Brugge is het boek nog verkrijgbaar,voor de andere Fnac-winkels is het inmiddels bijbesteld. De onthulling van de identiteit van de auteur heeft op geen enkel moment en op geen enkele manier de aankooppolitiek van Fnac ten aanzien van dit boek beïnvloed. Het was in onze winkels verkrijgbaar en het is dat nog steeds.”
Ook de Fnac-keten heeft dus, in weerwil van wat sommigen suggereren, beweren of wensen te geloven, het boek van Koen Dillen niét weggecensureerd.
En hoe zit het bij De Standaardboekhandel, de grootste keten van allemaal? Ook hier hetzelfde verhaal. Geert Schotte, lid van de Directie: “Dat boek is ons door verdeler Denis aangeboden. Onze product manager vond niet dat het een titel was die sowieso tot het assortiment van al onze boekhandels moest behoren. Maar het stond al onze winkels vrij het boek op eigen initiatief in te kopen, wat sommige ook hebben gedaan. Het was sinds de eerste uitlevering op 8 januari 2009 voorradig in een aantal winkels, en in alle winkels sowieso bestelbaar. Een aantal winkels heeft het nog steeds gewoon op voorraad liggen.”
Ook bij de Standaardketen is het boek van Gounod/Dillen geen hoogvlieger. Schotte schat dat er tot dusver een vijftigtal exemplaren van zijn verkocht.
Maar ook Schotte ontkent met klem dat het beleid van zijn boekhandels is beïnvloed door de onthulling van de identiteit van de schrijver. “Het boek heeft nog steeds dezelfde codering in ons verkoopsysteem als voordien. Wij hebben onze boekhandels geen enkel advies in welke zin dan ook gegeven, toen bekend raakte dat Koen Dillen de auteur van dit boek was. Of de auteur nu Karel Dillen of Koen Dillen of Vincent Gounod heet - daar houden wij geen rekening mee. We vonden gewoon dat dit geen titel was die in ieder filiaal absoluut moest aanwezig zijn. Ze mochten het in voorraad nemen, en dat mogen ze nog steeds. De onthulling van de auteursnaam heeft aan ons beleid niets veranderd. Ik zie niet in wat dit met censuur zou kunnen te maken hebben.”
Conclusie: noch de onafhanklijkke boekhandelketen Colibro, noch de Fnacboekhandels, noch de Standaardboekhandels hebben hun verkoopbeleid ten aanzien van de omstreden Mitterrandbiografie gewijzigd toen bekend raakte dat de auteur ervan Koen Dillen heette. Het boek is nergens weggehaald, is overal bestelbaar en in meerdere boekhandels ook op voorraad aanwezig.
De beschuldiging die deze petitie uit aan het adres van de Vlaamse boekhandelaar - “feitelijke censuur” - blijkt volkomen onterecht te zijn. De zin “Waarna weldenkend Vlaanderen helemaal van de wijs geraakte, en ervoor zorgde dat het boek nauwelijks nog te verkrijgen was in het normale circuit” is een hysterische uitval waarvoor de ondertekenaars van deze petitie geen enkel argument of bewijs aandragen.
Vervolgens stelt de petitie zich niet te willen uitspreken over de vraag of die ene boekhandel de Mitterrandbiografie nu wel of niet uit de rekken heeft gehaald. (“We willen hier de welles-nietes discussie niet voeren of die ene Antwerpse ‘linkse boekhandel met een duidelijk profiel’ het boek nu achteraf uit de rekken haalde of niet (daarover lopen de versies uiteen).”) Een curieuze relativering: dit is namelijk het “te bewijzen” waarmee de hele beschuldiging van “feitelijke censuur” staat of valt. Ofwel is het boek weggecensureerd, ofwel niet, toch?
De passage die voor mij helemaal onverteerbaar was, is deze:
“Bij de meeste boekhandels en grote ketens is de fameuze Mitterrand-biografie, sinds Gounod zich als Dillen ontpopte, enkel “op bestelling” verkrijgbaar. Dat is een feitelijke toestand van censuur, waarbij zelfs de heilige koe van de commercie wordt geslacht (Dillen’s boek zou ondertussen een kaskraker kunnen zijn), om onze ziel van smetten te vrijwaren. Arm Vlaanderen. Het is bekend dat boek.be, organisator van de Antwerpse Boekenbeurs, een jezuïtische index hanteert van verboden auteurs en verboden uitgeverijen.”
“Sinds Gounod zich als Dillen ontpopte”: zoals blijkt uit mijn rondvraagje bij de belangrijkste spelers in de Vlaamse boekenmarkt, heeft die ‘ontpopping’ geen enkele invloed gehad op het aankoopbeleid ten aanzien van dit boek. Foute bewering dus.
“Dat is een feitelijke toestand van censuur”: onwaar. Het boek was her en der voorradig en overal bestelbaar, en is dat nog steeds - zoals dat met 74 000 andere titels in de Vlaamse boekenmarkt het geval is. (Ik kan in geen enkele krantenwinkel in mijn omgeving NRC Handelsblad of The New York Times kopen, dat is doodjammer maar censuur? Nee, natuurlijk niet.)
“Dillens boek zou ondertussen een kaskraker kunnen zijn”. Dat is het in ieder geval niet. Zowel Standaard als Fnac meldt dat het boek nauwelijks liep en signaleert ook geen spectaculaire meerverkoop door de heisa. Bovendien is het zeer de vraag of commerciële boekhandels “de heilige koe van de commercie” zouden slachten uit morele pudeur. Dat is in dit geval alvast niet aan de orde. De uithaal naar de “jezuïtische index” van boek.be verraste me: ik weet niets over zo’n index. Ik zou graag eens lezen wie en wat daar op staat, waarom ook, en vooral: wat de relevantie van zo’n al dan niet bestaande index is in de context van dit incidentje.
Ik vrees dat de ondertekenaars van deze petitie zich een beetje hebben verslikt in hun eigen - en verder volkomen respectabele - afkeer van alles wat naar censuur zweemt, en daardoor hebben gemeend de verdediging te moeten opnemen van een boek dat helemaal niet hoefde verdedigd te worden (aangezien het nergens is gecensureerd), zelfs wanneer het geschreven blijk te zijn door iemand wiens gedachtegoed geen van deze ondertekenaars (vermoed ik toch) deelt. Bij gebrek aan argumenten, analyse en feiten, is deze petitie weinig meer dan een diffuse lamentatio, welmenend gemopper van een aantal zeer respectabele mensen die hier in de eerste plaats toch vooral hun eigen breeddenkendheid en tolerantie affirmeren. Dat heeft iets kokets.
Tot slot, een bede: mag het schelden op de linkse (of rechtse) kerk of moskee en de galmende beeldspraak over de “politiek-correcte sluimer” in de Vlaamse journalistiek nu een keer ophouden?
De petitie van Sanctorum et.al. pleit voor “controverse” en “polemiek”. Goed zo. Maar wil polemiek iets meer zijn dan intellectuele ijdeltuiterij, dan moet ze ook iets meer bevatten dan gratuite beweringen, verblindende beeldspraak en stilistische pirouettes. Zinvolle, interessante polemiek ontslaat je niet van de plicht nauwkeurig en zorgvuldig te denken, te analyseren, te formuleren. Als we polemiek willen, laat het dan polemiek zijn bedreven met een scalpel, een scheermes, en niet met een goedendag.
Het openbare debat in Vlaanderen verzinkt al te vaak in gratuit gescheld heen en weer, in ranzige verdachtmakingen, veralgemeningen, ongestaafde beweringen. Daar maakt helaas ook deze petitie zich schuldig aan.
Minder mopperen, meer feiten.
Minder insinuaties, meer argumenten.
Minder knorrige beeldspraak, meer tekstanalyse.
Het zou de discussie in de Vlaamse agora alleen maar ten goede komen.
(De originele tekst van de petitie is te lezen op de website van Johan Sanctorum - zie de interessante links hiernaast.)
