William Shakespeare kreeg de afgelopen week veel aandacht in de pers. Reden: een nieuwe studie van vorsers in Wales zou hebben aangetoond dat Shakespeare behalve een geniaal schrijver ook “een gehaaid zakenman” was. De nieuwswaarde van deze nog niet eens verschenen studie lijkt uiterst gering. Alle tot nu toe vermelde feiten zijn al jaren bekend. Waarom haalde het verhaal dan toch de media? Bedenkingen bij een sterk staaltje van estafettejournalistiek: perslui die niets checken en elkaar klakkeloos afschrijven.
***
Het begon in het paasweekend. Jayne Archer, een jonge onderzoekster aan de Aberystwyth-universiteit (Wales), onthulde in de Britse krant The Sunday Times de grote lijnen van een Shakespearelezing die ze volgende maand op een literair festival in Wales zal houden. In die lezing betoogt ze volgens de krant dat Shakespeare behalve een geniaal schrijver ook een gehaaid zakenman was. Hij zou ten tijde van hongersnood voedsel hebben gehamsterd dat hij tegen woekerprijzen verkocht. Hij zou meermaals in aanraking met het gerecht zijn gekomen wegens belastingontduiking. Hij zou zijn fortuin dus deels op illegale wijze hebben verkregen. En deze ‘ontdekkingen’ zouden ook een nieuw licht werpen op sommige van Shakespeares stukken.
De Britse zondagskrant vond de bevindingen van Archer en haar team zo opzienbarend dat ze er een redactioneel commentaarstuk aan wijdde (“Much Ado About Dodging”). Daaruit bleek dat ook sommige Britse journalisten pijnlijk weinig afweten van hun eigen grootste schrijver. Het is immers al lang bekend dat Shakespeare er onfrisse handelspraktijken op nahield, kleine schuldenaars dagvaardde en de fiscus tilde. Zowat iedere recente editie van Shakespeares Verzameld Werk maakt er melding van. “We weten een heleboel over the less exciting aspects of his life,” zuchtten de tekstbezorgers van The Oxford Shakespeare al in 1986, “zoals zijn handelszaken en zijn belastingsschulden.” Waarna de geleerden niet minder dan tien juridische, financiële en fiscale conflicten opsomden waar Shakespeare bij betrokken was, nu eens als beschuldigde en dan weer als schuldeiser. Ook in de vele populariserende biografieën die de laatste jaren zijn verschenen worden de duistere kantjes van Shakespeares bestaan niet ontweken. Patrick Honan, Stephen Greenblatt, Peter Ackroyd, Bill Bryson,… allemaal hebben ze erop gewezen, soms zelfs gehamerd, dat Shakespeare ook een zakenman was, een belastingontduiker, een kredietverschaffer, een wanbetaler en een woekeraar (net als zijn vader trouwens, een notoir sjacheraar in Stratford-upon-Avon). En de Canadese onderzoeker Leslie Hotson schreef al in 1931 (!) dat Shakespeare betrokken was bij gangsterpraktijken in de Londense onderwereld, een verhaal dat twee jaar geleden in het blad van The Smithsonian Institute nog eens is naverteld. (http://blogs.smithsonianmag.com/history/2011/11/william-shakespeare-gangster/).
Kortom, niets van wat de onderzoekers uit Wales volgens de Sunday Times zouden hebben ontdekt is werkelijk nieuw te noemen. En of hun visie de bestaande interpretaties van stukken als King Lear en Coriolanus nu zo wezenlijk zal beïnvloeden, is nog maar de vraag.
Maar kijk: nog diezelfde paaszondag namen diverse Britse media het bericht over. Vervolgens verspreidde het persbureau Associated Press het niet-nieuws wereldwijd onder de titel “Study shows Shakerspeare as ruthless businessman” en ja hoor, luttele uren later stond er op de vrt-nieuwssite te lezen: “William Shakespeare was een meedogenloze zakenman.” Waarna het verhaal ook buitengewoon prominent in De Standaard en op de site van Knack terechtkwam, net als op inmiddels ontelbare nieuwssites elders in de wereld. Kennelijk vond geen enkele journalist het nodig om een en ander te checken, een specialist te contacteren of zelf iets na te pluizen.
Beduusd en geërgerd door zoveel enthousiaste estafettejournalistiek –een medium lanceert een bericht en andere media nemen het klakkeloos over- heb ik het bericht dan getoetst bij de bron. Ik stuurde een mailtje naar Jayne Archer met de vraag of ik haar paper mocht lezen. “De massale persaandacht die uw gesprek met de Sunday Times heeft ontketend doet me vermoeden dat u harde, opzienbarende nieuwe feiten heeft ontdekt ter ondersteuning van de overigens niet geheel nieuwe stelling dat Shakespeare een gehaaid zakenman was.”
Nog diezelfde dag (woensdag 3 april) schreef de onderzoekster mij terug dat ze geen enkel nieuw feit heeft ontdekt. “The study simply explores the theoretical implications of reading the plays in light of the extant evidence of Shakespeare's business practices (those relating to food production and supply in particular).” (De paper stuurde ze me niet.)
“In het licht van bestaand bewijsmateriaal!” De onderzoekster bevestigde dus zélf dat haar studie, in weerwil van wat zovele media de afgelopen week hebben geschreven of gesuggereerd, geen nieuwe historische inzichten bevat. Een simpel mailtje naar Wales volstond om dat te achterhalen.
(Deze tekst werd na overleg met De Standaard op donderdag 4 april exclusief voor De Standaard geschreven en vervolgens door De Standaard geweigerd.)
